Uluslararası Türk Dünyası Kadın Hakları Makale Yarışması

Erkek Egemen ToplumdaKadının Yeri, Etkinliği, Donanımı ve Gereksinimleri

Aslı DİNÇMAN

            “Şuna inanmak gerekir ki, dünya yüzünde gördüğümüz her şey kadının eseridir…”  (*) (1)

                                                  Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK

———

Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK’ün vurguladığı gibi, kadın bir anlamda yaşadığı toplumun ve uygarlığın yaratıcısı, biçimleyicisi olmalıdır. Çünkü kadın, doğanın sadece kendi cinsine bahşettiği doğurganlık mucizesini, yaratıcılıkla bütünleştirerek, yaşantısının her alanına yansıtma potansiyeline sahiptir.

Kadın gerçek gücünü bu yoktan var etme potansiyelinden alacaksa, doğduğu andan itibaren öncelikle kendi kendine saygı ve güven duymayı öğrenmesi gerekir.

Kadını özsaygı ve özgüven duyabileceği nitelikte, her açıdan sağlıklı, dengeli, bağımsız, donanımlı ve etkin bir birey olarak yetiştirmek ideal olsa da; kadını yetiştiren, yine bir kadın olduğundan, zor bir soru / denklemle karşı karşıya kalınmaktadır:

Erkek Egemen bir toplumda, kadının özel ve üstün yaratıldığının benimsenmesi nasıl sağlanacaktır?

“Egemen: Sözünü geçiren, üstünlük kazanan” (2)

Erkek Egemen Toplum, yapısı gereği erkeğin sözünü geçirmesini ve daima üstün gelmesini öngörmekte; üstelik bu yapı, Erkek Egemen Toplumdaki kadınlar tarafından da çoğu zaman hiç sorgulanmadan kabullenilmektedir. Böylelikle kadın haklarının hayata yansıması -bir anlamda- haklarını bilmeyen, haklarına sahip çıkamayan kadınlar tarafından da zorlaştırılmaktadır.

İşte bu nedenle, erkekler ne düşünürlerse düşünsünler, nasıl davranırlarsa davransınlar, öncelikle kadınların bilinçlenerek onları üstün görmekten vazgeçmeleri gerekmektedir.

Sorunun kökenine inerek, kadınların -bilinç üstünde olmasa da, bilinçaltında- neden erkekleri bir anlamda “Dünyanın Hâkimi” saydıklarını araştırmak, çözüm önerileri üretmeyi kolaylaştıracaktır.

Erkek merkezli, yanlış bakış açısının nedenleri üç başlıkta incelenebilir:

1. AİLE FAKTÖRÜ
2. EĞİTİM SİSTEMİ
3. TOPLUMSAL KALIPLAR

AİLE FAKTÖRÜ

“Erkek çocuk edineceği erkek kimliği modelini en başta babasından ve diğer yetişkin erkeklerden öğrenecektir. Fakat çocuğun babası annesine göre daima daha uzakta olduğu için, bu erkek çocuk açısından zorluklar yaratacaktır. Bu kimlik ’kişisel’ bir kimlik olmaktan çok ‘durumsal’ bir kimlik olacaktır. Yani sadece baba imgesinin yarattığı konumsal bir kimliktir. Burada gerçek ve özel bir baba-oğul ilişkisi söz konusu değildir.” (3)

Kadın, konumu ve toplumsal roller gereği, erkek çocuğun özellikle ilk kişilik gelişiminde fazlasıyla etkindir. Erkek çocuk -özellikle ilk çocukluk döneminde- çalışma hayatı nedeniyle sürekli yanında olamayan babasıyla duygusal ve sosyal olarak onu model alabileceği kadar yakın bağ kuramayınca, zihninde oluşturduğu “BABA” ve “ERKEK MODELİ” de, annesinin algılamalarının yansıması olmaktadır.

Bu nedenle, gelecekte oğlunun kadınlara ve kadın haklarına içtenlikle saygı duymasını ve âdil davranmasını isteyen her anne, onu üstün görmemeli ve ona ayrıcalıklı muamele etmemelidir.

Öte yandan anne de, kendisini yetiştiren kadından “Erkek egemenliğinin doğal olduğu” alt mesajını alarak büyümüştür.

Burada bilinçaltındaki “Soyun, erkek evlât tarafından devam ettirileceği” kalıbı da önemli rol oynamaktadır. Soyun devamını sağlayan, yine kadın doğurganlığı olsa da, Erkek Egemen Toplumda bu gerçek göz ardı edilmektedir. “Soyun devamını sağlamak” gibi önemli bir işlevde geri plânda düşünülen kız çocukların özgüvenleri sağlıklı gelişememekte, yetişkin olduklarında da erkeklere göre daha çekingen, utangaç ve pasif yaşamaktadırlar.

Özellikle çok çocuklu ataerkil ailelerde; hem ebeveynler, hem de aile büyükleri -hatta kız kardeşleri dahi- erkek çocuğa ayrıcalıklı davranarak, ihtiyacı olmasa da hizmet ederek, abartılı biçimde hürmet göstererek, âdeta üstün yaratıldığını hissettirmektedirler. (Resim 1: Ataerkil aile (4))

Böylelikle erkek çocuk büyüdükçe, ailesinden gördüğü abartılı ilgi ve saygıyı hayatına giren tüm kadınlardan beklemekte ve sadece erkek olduğu için tüm kadınlardan üstün olduğunu varsaymaktadır.

Önce aile, ardından da sosyal çevre tarafından körüklenen bu yapay güç duygusu; erkeğin, kendini zayıf hissettiği anlarda dahi takmak zorunda kalacağı bir zorlama güç maskesi yaratır. Bu maske de onu, kendine olduğu kadar, hayatındaki kadınlara ve genel anlamda kadın haklarına da yabancılaştırıp, duyarsızlaştıracaktır.

—-o—-

EĞİTİM SİSTEMİ

 “Atatürkçü Düşünce Sistemi çok yönlü analiz edildiği zaman, yapılan reformların en fazlasının Türk Kadını’na yönelik olduğu görülmektedir. Bu sisteme göre, bir milletin seviyesini o millette kadının ulaştığı seviye belirlemektedir.” (5)

Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK, Türk Ulusunu ileri uygarlık seviyesine çıkarmak için öncelikle kadının eğitim düzeyini yükseltmek ve Erkek Egemen Bakış Açısını değiştirmek gerektiğine inanıyordu. (Resim 2: ATATÜRK Sivas Kız Lisesi’nde. 1930 (6))

Ancak ilerleyen zamanla birlikte -Büyük Önderin yüksek bilinç ve öngörüyle gerçekleştirdiği devrimlere rağmen- genel olarak eğitim sisteminin mantığı, alışılagelmiş biçimde, erkeği kadından daha güçlü ve donanımlı olarak hayata hazırlamak üzerine şekillenmiştir.

Bu yaklaşımda fırsat eşitliği açısından kadın daima dezavantajlı durumdadır.

“Taksim Abidesi Roma’da yapılırken Güzel Sanatlar Akademisi’nde açılacak bir müsabakada birinciliği kazanacak bir heykeltıraşın staj görmek üzere Kanonika’nın yanına gönderilmesine karar verilmişti. Müsabakada birinciliği Sabiha Ziya adında genç bir kız, ikinciliği Hâdi Bey adında bir öğrenci kazanmıştır.

Atatürk Heykelini Yaptırma Komisyonu Sabiha Hanımı göndermekte tereddüde düştü. Sabiha Hanım bekârdı, 22 yaşında idi, Fransızca okuyup yazabiliyor, konuşulanları anlayabiliyor, fakat pratikten mahrum bulunuyordu. Hâdi Bey ise iyi Fransızca biliyordu. Komisyonu asıl tereddüde düşüren Sabiha hanımın genç kız oluşu idi. Önce Kanonika’ya bir mektup yazılarak mütalâası soruldu. Kanonika verdiği cevapta şöyle diyordu: “Fikrime göre heykeltıraşlık gibi bir sanat için bir erkek veya bir kadın talebe tercihi lâzım gelirse zannedersem erkeği tercih etmek doğru olacağını açıkça söylemek lâzım gelir.” (7)

Taksim Cumhuriyet Abidesinin yapımında yaşanan bu olay, kadının meslekî uzmanlığına yönelik önyargılı bakışı açıkça ortaya koymaktadır.

“Osmanlı döneminde de, Cumhuriyet döneminde de, kızlara sunulan eğitim imkânları önce başkent, sonra büyük kentler, sonra da kasaba ve köylere doğru yayıldığı için, bu imkânlardan yararlanabilen kızlar da buralarda oturan bazı ailelerin kızları olmuştur. Örneğin, 1869 tarihli Maarif-i Umumîye Nizamnamesinde Kız Rüştiyelerinin “Şimdilik İstanbul’da, sonra da vilâyet merkezlerinde açılacağı” açıkça belirtilmiştir. Böylece, kırsal yörelerdeki geniş halk kesimlerindeki kız çocukları, Cumhuriyete kadar bir eğitimden yararlanamamışlar, bu da ülke için kayıp olmuştur.” (8)

Şehirde yaşama şansına sahip olsa da, ancak erkeklerin ardından eğitim hizmetlerinden yararlanma imkânı bulan, hatta küçük yaşta evlendirilerek -baba ve eş, ya da ikisinden birinin baskısı nedeniyle- onu dahi bulamayan kız çocuklarının, büyüdüklerinde etkin bireyler olmaları da mümkün olamayacaktır.

Türkiye’de karma eğitim 1927 yılında, Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati’nin çabalarıyla hayata geçmiştir. O tarihe kadar kız ve erkek çocukların bir arada eğitim görmeleri dahi mümkün olmamıştır.

Elbette ki, kırsal kesimdeki kızların eğitimi çok daha çetin mücadeleler gerektirmektedir. Yüksek standartta eğitim bir yana, yeterli düzeyde temel eğitim dahi alamayan kız çocukların, büyüdüklerinde ne kişisel, ne de toplumsal haklarına sahip çıkmaları beklenemez. Üstelik yeterli bilince ve donanıma sahip olamayan kadınların yetiştirecekleri kız ve erkek çocuklar da geleceğin sağlıklı toplumunu oluşturacak yetkinliğe ulaşamayacaklardır.

—-o—-

TOPLUMSAL KALIPLAR

“Erkeğin güçlü, kadının daha edilgen olduğu anlayışı toplumsal kodlarla bireye kabul ettirilir ve birey de zamanla bu kodlarla hareket ederek topluma uyum sağlar.” (9)

Erkeğin üstünlüğünü dayatan toplumsal kalıpların; erkekleri cesaretlendirmekten çok, güçsüzleştirilen kadınları aşağılaması da, bu alışılmış kabullerin sağlıksızlığının göstergesidir. Örneğin yüzyıllardır kuşaktan kuşağa aktarılan; “Avradın saçı uzun olur, aklı kısa…”, “Kadın yüzünden gülen, ömründe bir kere güler…” vb. fazlasıyla kaba, ancak bir o kadar da yaygın olan atasözleri (10), özellikle eğitim düzeyi düşük Erkek Egemen Toplumdaki bakış açısını açık ve çarpıcı biçimde ortaya koymaktadır.

Kadının iletişim ortamı tarafından algılanışı ve bu algılamanın topluma geribildirimi de Erkek Egemen Toplum bakış açısına göre şekillenmektedir.

“Medya kadınları öncelikle ‘bedene’ indirgemekte ve kadınları bedenleri üzerinden sömürmektedir. Farklı kadınlık durumu ve yaşamları medya metinlerinde temsil edilmemekte, medya metinlerinde kadın çoğu zaman basmakalıp iki tipleme içerisine sıkıştırılmaktadır: Ya fettan ve kötü kadın ya da anne ve iyi eş olarak kadın. Toplumsal dinamiklere koşut olarak kadının yaşamındaki değişmeler ve yeni sorunlar medya metinlerinde ihmal edilmektedir. Kadınların çalışma yaşamına dâhil olmaları da kadınlara uygun iş tanımları temelinde sunulmakta, bu tanımların dışına çıkan kadınlar marjinalleştirilmektedir. Medya kadına yönelik her türlü şiddeti dayaktan, cinsel tacize ve tecavüze değin, genellikle ya kadınlara atfedilen “kışkırtma” ya da erkeklere atfedilen cinsel dürtülerini gemleyememe’ açıklamaları ile sunarak, cinsiyetçi bakış açısını meşrulaştırmaktadır.” (11)

Geniş kitleleri etkileme ve yönlendirme gücüne sahip olan medyada çoğu zaman kadının salt bedeninin ön plâna çıkarılması, onun insan olarak değerinin ve kişisel donanımının öneminin anlaşılmasını zorlaştırmakta, hatta çoğu zaman olanaksızlaştırmaktadır.

Aslında yukarıdaki araştırmada vurgu yapılan “cinsel dürtülerini gemleyememe” iddiası da, şuursuz ve sadece cinsel dürtülere göre hareket ettikleri peşin hükmü verilen erkekler açısından çok onur kırıcı ve aşağılayıcı bir ithamdır; zira bu iddia, aklı ve insanca duyguları devre dışına itip, erkeği gece-gündüz sadece seks düşünen bir konuma indirgemektedir.

Erkek Egemen Toplumdaki, kadını pasifleştiren toplumsal kalıpların en önemlilerinden biri de, “Namus” kavramının salt “Kadın Cinselliği”ne indirgenmesidir.

“Namus daha çok kadın üzerine odaklanır ve erkeğin soyunun saflığıyla ilgilidir. Zaten erkeğin “namusu” genelde kadınla özdeşleştirilir, kadından “namusu” sıkı bir şekilde koruması beklenir, eğer kadın bunda “başarısız olursa” cezası oldukça sert olacaktır. O halde namus ve şeref arasındaki en büyük fark, şerefin üzerinde her an rekabete ve mücadeleye açık bir duygu alanı olması; namusun ise rekabete açık olmayıp sürekli korunması gereken bir anlayış olmasıdır. Bir erkeğin şerefi “beş paralık olabilir” veya kaybolabilir, ama tekrar kazanılabilir de. Namus ise “kirlendiğinde” genelde “temizlenmesi” gerekir; bu da en başta onu “kirlettiği” düşünülen kadın olmak üzere diğer erkeklerin öldürülmesini gerektirir. Böylece erkek namusunu “temizlemiş” olacaktır.”  (12)

Şerefi erkeklere, namusu ise salt kadınlara –özellikle de kadın cinselliğine- indirgeyen Erkek Egemen Toplumda; kimi zaman kadın tecavüze uğradığı halde, aile büyüklerinin isteği üzerine, kirletilen aile şerefini temizleme amaçlı töre ve namus cinayetleri dahi soğukkanlılıkla işlenebilmektedir.

“Yapılan araştırmalar; Türkiye’de sadece belli bir coğrafî bölgenin sorunu gibi kabul edilen töre ve namus cinayetlerinin, aslında tüm ülkenin sorunu olduğunu göstermektedir.” (13)

Erkek Egemen Toplumdaki, namusu cinsellikle sınırlayan anlayış; kadında, toplumsal ilişkilere de yansıması kaçınılmaz olan bir çekingenlik yaratmaktadır. Bu da özellikle kırsal kesimde ya da kasabalarda yaşayan kadınların, karşı cinsle, CİNSİYETSİZ, salt İNSANCA iletişim kurup, paylaşımda bulunmalarını engellemektedir. Aslında kadın ve erkek yan yana görüldüklerinde akla sadece seksin gelmesi, böyle düşünenlerin psikiyatrik açıdan incelenmelerini gerektiren, çok ciddî bir durumdur.

Toplum ahlâkı açısından yasaklanmış ilişkiler söz konusu olduğunda da, kadın ve erkek cinselliğine yaklaşım çok farklıdır.

İşte bir Atasözü: “Kadının yüzünün karası, erkeğin elinin kınası…” (14)

Yaşanan yasak ilişki, ahlâkî açıdan her iki cins için de yanlış olmasına rağmen, erkek için “SÜS”, kadın için ise “UTANÇ” kaynağı olarak algılanmaktadır.

Söz konusu toplumsal kalıplar, kız ve erkek çocukların belleğine, bilinçaltına; kimi zaman yakın çevre + toplum, kimi zaman da bizzat kendi anne ve büyükanneleri tarafından işlenmektedir. Neredeyse doğduklarından itibaren, kendilerini, ailelerini ve toplumu bu kodlarla algılamaya koşullanmış beyinlerin, farklı düşünmeyi öğrenerek, akıl+mantık+sağduyunun sesine kulak vermeyi başarmaları mümkün olamamaktadır.

—-o—-

Erkek Egemen Toplumun yukarıda değinilen kaynaklarından anlaşılacağı üzere -göz ardı edilmeye çalışılmasına rağmen- aslında kadınlar kadar erkekler de bu çarpık sistemin mağdurudurlar. Bunun içindir ki, Erkek Egemen Toplum bakış açısının aşılması, kadınların olduğu kadar, erkeklerin de yaşam standartlarını yükseltecektir.

Erkek Egemen Toplumdaki yanılgılar nedeniyle kaybedilen hakların en aza indirgenmesi ve bu yanlış bakış açısının aşılmasıyla geri alınacak haklardan doğacak sorumlulukların, kadın ve erkekler tarafından üst düzeyde yerine getirilebilmesi için öneriler:

• Toplumun temeli ailedir. Toplumdaki yanılgıları aşmak için de öncelikle ailedeki sağlıksız yaklaşımlardan uzaklaşmak gerekir. Anne ve babalar, cinsiyet ayrımı yapmadan, kızlarına ve oğullarına eşit sevgi / ilgi göstermeli, eşit hak / sorumluluklar vermelidirler.
• Öncelikle aile içinde, ardından da toplumda, namus kavramı sadece kadın cinselliğiyle bağıntılı düşünülmemelidir.
• Soyun devamını sağlayan, sadece erkek değildir. Sağlıklı nesiller için; fiziksel olduğu kadar, zihinsel, ruhsal ve sosyal açıdan da sağlıklı kadın ve erkeklere gereksinim vardır. Aileler, kız çocuklarını da erkek çocukları kadar, hatta –onların yetiştirecekleri nesli de düşünerek- daha özenli, bilinçli ve donanımlı yetiştirmeye çalışmalıdırlar. Bu konuda ihtiyaç duyacakları her türlü desteği, genel ve yerel devlet kurumlarından da kararlılıkla talep edebilmelidirler.
• Aile içi yardımlaşmada, özellikle aile büyükleri tarafından desteklendiği için halen geçerliliğini sürdüren, ardından da çalışma hayatına yansıyarak kadını pasifleştiren “Cinsiyete göre iş” bakış açısı en kısa zamanda aşılmalıdır. Bir annenin yemek yaparken, oğlundan yardım istemesi ya da bir kız çocuğunun, musluğu onaran babasına yardım etmesi doğaldır ve aile içinde de doğal karşılanmalıdır.
• Eğitim sisteminde özellikle kırsal kesimde yaşayan kız çocuklara pozitif ayrımcılık uygulanarak, kızların okuması sağlanmalı, yerel yönetimler de çocuğun iyi bir eğitim alabilmesi için aileye maddî + manevî destek vermelidir.
• Çalışma hayatında; bilimsel verilerden değil, Erkek Egemen Toplum bakış açısından kaynaklanan ve özellikle iş başvurusunda gündeme gelen, kadınların meslekî becerilerine ilişkin kuşkular aşılmalıdır. (Resim 3: İş görüşmesinde kadın (15))
• Kadın ve erkeğin -eş olmasalar da- birlikte herhangi bir sosyo-kültürel faaliyette bulunmaları son derece doğaldır. Toplum tarafından da yadırganmamalıdır.

Uygar toplum, kadın ve erkeğin omuzlarında yükselecek ve geleceğe taşınacaktır. Konuya bu bilinçle yaklaşıldığında, toplumda her iki cinsin, özellikle de kadının yeri, etkinliği, donanımı ve gereksinimleri, daha fazla önem ve değer kazanacaktır. Bu gerçeği kavrayıp benimseyen ve gereğini tam olarak yerine getirebilen uluslar, sadece kendi geleceklerini kurmakla kalmayıp, diğer ulusların yarınlarında da söz sahibi olacaklardır.

*   *   *

(*)  Bu makalede kullanılan kaynaklar, yatık yazı tipi kullanılarak belirtilmiştir.